مسئله 2411 - اگر انسان با كسي به اين قسم معامله كند كه درختهاي ميوهاي را كه درخت و ميوه آنها مال خود اوست، يا اختيار آنها با اوست تا مدت معيني به كسي واگذار كند كه تربيت نمايد و آب دهد و به مقداري مشاع كه قرار ميگذارند از ميوه آن بردارد، اين معامله را مساقات ميگويند.
مسئله 2412 - مساقات در هر نوع درختي كه به نوعي از ميوه يا برگ يا گل يا شاخه آن استفاده ميشود و رسيدگي و پرورش آن موجب استفاده بيشتر ميشود جايز ميباشد.
مسئله 2413 - در معامله مساقات، لازم نيست صيغه بخوانند بلكه اگر صاحب اختيار درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسي كه كار ميكند به همين قصد تحويل بگيرد معامله صحيح است.
مسئله 2414 - مالك و كسي كه تربيت درختها را به عهده ميگيرد، بايد مكلف و عاقل باشند، و كسي آنها را مجبور نكرده باشد، و نيز مالك بايد سفيه نباشد يعني مال خود را در كارهاي بيهوده مصرف نكند، وگرنه قرار مساقات باطل است مگر اينكه ولي او اجازه كند، و نيز مالك بايد محجور نباشد. و همچنين است عامل، اگر در اين معامله بخواهد در مال خود نيز تصرف كند.
مسئله 2415 - مدت مساقات بايد معلوم باشد و اگر اول آن را معين كنند و آخر آن را موقعي قرار دهند كه ميوه آن سال به دست ميآيد اگر بطور متعارف معلوم باشد صحيح است.
مسئله 2416 - در مساقات بايد سهم هر كدام بطور مشاع مثلا نصف يا ثلث حاصل و مانند اينها باشد، و اگر قرار بگذارند كه مثلا صد من از ميوهها مال مالك و بقيه مال كسي باشد كه كار ميكند، معامله باطل است.
مسئله 2417 - بايد قرار معامله مساقات را پيش از ظاهر شدن ميوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن ميوه و پيش از رسيدن آن قرار بگذارند پس اگر كاري مانند آبياري كه براي تربيت درخت و نمو ميوهها لازم است باقي مانده باشد، معامله صحيح است، و گرنه اشكال دارد، و كارهائي چون چيدن ميوه و نگهداري آن كفايت نمي كند
مسئله 2418 - بنابر احتياط مستحب معامله مساقات در بوته خربزه و خيار و مانند اينها صحيح نيست. گرچه اقوي صحت است.
مسئله 2419 - درختي كه از آب باران، يا رطوبت زمين استفاده ميكند و به آبياري احتياج ندارد، اگر به كارهاي ديگر مانند بيل زدن و كود دادن محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحيح است، ولي چنانچه آن كارها در زياد شدن يا خوب شدن ميوه اثري نداشته باشد معامله مساقات اشكال دارد.
مسئله 2420 - دو نفر كه مساقات كردهاند، با رضايت يكديگر ميتوانند معامله را بهم بزنند، و نيز اگر در ضمن خواندن صيغه مساقات شرط كنند كه هر دو، يا يكي از آنان حق بهم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قراري كه گذاشتهاند، بهم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در معامله شرطي كنند و عملي نشود و اجبار مشروط عليه نيز ميسر نباشد كسي كه براي نفع او شرط كردهاند ميتواند معامله را بهم بزند.
مسئله 2421 - اگر مالك بميرد، معامله مساقات بهم نميخورد و ورثهاش به جاي او هستند.
مسئله 2422 - اگر كسي كه تربيت درختها به او واگذار شده بميرد چنانچه در عقد مباشرت خود عامل را قيد نكرده باشند، ورثهاش به جاي او هستند، و چنانچه خودشان عمل را انجام ندهند و اجير هم نگيرند و اجبار آنها هم ممكن نباشد حاكم شرع از مال ميت اجير ميگيرد و حاصل را بين ورثه ميت و مالك قسمت ميكند، و اگر در ضمن عقد شرط كرده باشند كه خود او درختها را تربيت نمايد مالك ميتواند عقد را بهم بزند، يا راضي شود كه ورثه او يا كسي كه آنها اجيرش ميكنند، درختها را تربيت نمايد.
مسئله 2423 - اگر شرط كند كه تمام حاصل براي مالك باشد، مساقات باطل است، و ميوه مال مالك ميباشد و كسي كه كار ميكند اگر شرط اجرت براي خود نكرده باشد نميتواند مطالبه اجرت نمايد مگر اينكه بقرائن معلوم باشد كه منظورش كار مجاني نبوده است ولي اگر باطل بودن مساقات به جهت ديگر باشد، مالك بايد مزد آبياري و كارهاي ديگر را به مقدار معمول به كسي كه درختها را تربيت كرده بدهد.
مسئله 2424 - اگر زميني را به ديگري واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل ميآيد مال هر دو باشد اگر همه خصوصيات از نظر نوع و مقدار درخت و مدت و سهام محصول معين باشد اقوي صحت معامله است هر چند بنابر احتياط مستحب معامله باطل است، و بنابر بطلان معامله اگر درختها مال صاحب زمين بوده، بعد از تربيت هم مال اوست و كسي كه آنها را تربيت كرده اگر به امر مالك آنها را تربيت كرده مالك بايد مزد او را بدهد. و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر به گمان صحيح بودن معامله آنها را تربيت كرده است. يعني بايد مزد او را بدهد و اگر مال كسي بوده كه آنها را تربيت كرده بعد از تربيت هم مال اوست و ميتواند آنها را بكند، ولي بايد گودالهائي را كه به واسطه كندن درختها پيدا شده اصلاح كند و اجازه زمين را از روزي كه درختها را كاشته به صاحب زمين بدهد، و مالك هم ميتواند او را مجبور نمايد كه درختها را بكند، و اگر به واسطه كندن درخت عيبي در درخت پيدا شود، بنابر احتياط مالك بايد تفاوت قيمت آن را به صاحب درخت بدهد و نميتواند او را مجبور كند كه با اجاره يا بدون اجاره، درخت را در زمين باقي بگذارد. ليكن همانطور كه گفته شد اينها در صورتي است كه بخواهند طبق احتياط عمل كنند ولي اقوي صحت معامله است و طبق قرار فيمابين بايد عمل نمايند.
