پيش درآمد

بحث از مالكيت بحثى پرپيشينه و دير سابقه است. مى‏گويند در يونان باستان افلاطون و پيروان مسلك او، سر منشأ همه كشمكش‏هاى جامعه بشرى را زاييده دو امر اساسى مى‏دانستند: شهوت و مالكيت. از اين رو براى تحقق صلح و نيك بختى جامعه، رأى به اشتراك آن دو دادند، و آرمان شهر افلاطون جامعه‏اى بود كه در آن نه از مالكيت خصوصى خبرى بود و نه از شهوت خصوصى اثرى! در ايران باستان نيز كه متأثر از فرهنگ يونانى بود همين نگرش و شعارها وجود داشت، و اقتصاد آن مبنى بر حذف هر نوع مالكيت خصوصى و بسط انديشه افلاطونى بود، كه بر اساس آن رفاه و آسايش جمعى در پناه حذف و هدم مالكيت فردى و خصوصى پديد مى‏آيد. البته در يونان كهن انديشمندان و فيلسوفان از علومى مانند تاريخ و اقتصاد، بحث مدوّنى نمى‏كردند و همواره شيفته بحث از تقسيمات حكمت نظرى و عملى بودند، امّا براى به سامان كردن مباحث تئورى حكومت و ذيل مباحثى همانند سياست مداران كه زير مجموعه حكمت عملى محسوب مى‏شد، به نوعى از اقتصاد و مالكيت و توابع و لوازم آن سخن مى‏راندند و آرامش حكومت و آسودگى رعيّت را در حذف و.. هر نوع مالكيت شخصى محقق مى‏يافتند.

اين انديشه در قرن 19 و 20 و با ظهور چهره‏هايى همانند ماركس و ديگران از غبار تيرگى و كهنگى بيرون آمد و اين بار نه به پشتوانه‏هاى معرفتى و فلسفى كه به مدد علومى همانند تاريخ و جامعه‏شناسى و سياست و اقتصاد و غير ذلك جهش و جوشش گرفت و مكاتب ماركسيسم و كمونيسم را پايه‏گذار شد. دوران تسلط كمونيسم بر جوامع بشرى كه مى‏بايست عدالت انسانى و انسان برابر را متبلور مى‏ساخت، دوران سياه ظلم برابر بود! و تاريخ گواه گويايى است كه كمونيسم نه تنها عدالت و امنيّت را به ارمغان نياورد، بلكه با آن دو به چالش افتاد و در اين گيرودار حيات خود را هم به مخاطره انداخت.

بارى تعاليم عدالت گستر اسلام و آموزه‏هاى كتاب جاودانى پيامبراكرم(ص) عدالت را نه در حذف مالكيت كه در قبول حقّ مالكيت مى‏داند و با اين جملات رسا كه «للرجال نصيب مما اكتسبوا و للنساء نصيب مما اكتسبن» خطّ بطلان بر انديشه‏هاى ناتراشيده ديروز و امروز كشيد. قرآن كتاب فطرت است و آدميان به لحاظ سرشت فطرى ملكيّت طلب‏اند، و همين است كه گزاره قرآنى كه همسو و هم سنخ با رهيافت فطرى آدمى است ماندگارى مى‏يابد.

اين نوشته كه اول بار در آبان 58 انتشار يافت و اينك و پس از چندين چاپ با ويراستى جديد روانه بازار مى‏شود، از مجموعه مباحثى بحث مى‏كند كه با مسأله مالكيت ربط وثيق و روا دارند، نويسنده اين مجموعه به دليل اشتغالات متعدد فرصت نيافته است كه مباحث ديگرى را بر آنچه قبلا منتشر شده بود بيفزايد امّا همانند گذشته از نقدها استقبال كرد. و در چاپ‏هاى بعدى آن‏ها را ملحوظ داشت.