مالكيت

گفتيم كه خيابان‏ها و كوچه‏هاى عمومى و همه جاده‏ها ملك جامعه هستند. بنابراين هر گونه استفاده شخصى منوط به رضايت كلّ جامعه يا حاكم جامعه مى‏باشد. ولى بهتر اين است كه بگوييم تأسيس يك جاده و خيابان و كوچه يا با احيا انجام شده است كه با راه رفتن فرد يا افرادى از يك مسير خاص به صورت راه عمومى در آمده است (و اين خود، عمل احيا، براى راه رفتن است) و يا اين كه كسى از ملك شخصى خود مسيرى را براى استفاده عموم قرار مى‏دهد. در صورت اوّل معمولا احيا كنندگان براى گروه خاصّ يا نسل خاص زمان خود جاده نمى‏سازند، بلكه براى همه نسل‏ها در اين صورت ملك همه افراد جامعه كنونى و نسل‏هاى بعد (بدون رعايت ايدئولوژى اسلام) مى‏باشد و گاهى فرد يا افراد از راهى كه مى‏روند، اصلاً به فكر احياى زمين براى جادّه نيستند، بلكه فقط به راه خود مى‏روند و به ديگران كارى ندارند و تدريجا براى استفاده عمومى آماده مى‏شود و در اين صورت نيز ملك همه نسل‏ها مى‏باشد؛ زيرا در احيا، قصد لازم نيست و چون اصل عمل احيا در تحليل دقيق آن براى شخص نبوده بلكه براى عموم انجام شده است، ملك همگان مى‏باشد. اگر كسى از ملك شخصى خود نيز مسيرى را براى استفاده عموم بگذارد چون براى استفاده همگان است، اختصاصى به نسل كنونى ندارد.

بنابراين بايد گفت جاده‏ها يا ملك همه نسل‏هاى منطقه مى‏باشد، و يا فقط سلب ملكيت از شخص صاحب زمين، و واگذارى آن براى استفاده عموم است، بدون اين كه به گروه يا گروه‏ها تمليك شده باشد.

ليكن اين تمليك يا واگذارى براى استفاده، طورى است كه مى‏توان تغيير و بنا به احتياج جامعه توسعه يا تضييق داد، و يا اساساً تبديل به جاى ديگرى نموده آن را رها كرد تا هر كه بخواهد براى كار ديگرى آباد نمايد.

و استفاده عموم هم براى عبور ومرور مى‏باشد و انجام كارهاى ديگرى كه مزاحم با عبور و مرور مردم نباشد جايز است، همان طور كه وضع اوّلى مسجد براى انواع عبادت‏ها است، ليكن نشستن براى رفع خستگى و فروش جنس و خوابيدن و غيره ـ اگر مزاحم عبادت مردم نباشد ـ جائز است. درخت‏كارى كه يا به مصلحت عابران جاده است و يا مزاحمتى بر ايشان ندارد مانعى ندارد.(40) خريد و فروش و توقّف و غيره نيز همينطور. ولى اگر باعث مزاحمت عبور باشد، حتّى توقف زياد هم اشكال دارد.

تقييد ملكيّت در اين گونه تمليك و يا واگذارى، كه مقيّد به قيودى است، چون يك جريان اعتبارى است، هيچ مانعى ندارد؛ چنان كه تمليك به عنوان يادگارى، نوع خاصّى از تمليك است كه عقلا دارند. به هر حال اين‏ها يك نوع ملكيّت خاصّ و محدودى است و نمى‏توان هر گونه استفاده‏اى از آن نمود و از كارهاى مزاحم جلوگيرى مى‏شود. از امام باقر(ع) نقل است كه: وقتى قايم ما قيام فرمايد... بالكن‏هايى كه از منازل روى جاده‏ها كشيده شده خراب مى‏كند، فاضلاب و ناودان‏ها را كه به جاده‏ها كشيده شده است، بر مى‏دارد و خلاصه هر بدعتى را از بين مى‏برد.(41)

___________________________

40 ـ يكى از فقهاء بزرگ حاضر معتقد است كه درخت كارى هر چند مزاحم نباشد جائز نيست!!
41 ـ 20/1 احياء موات وسايل.