ارث

گفتيم مالكيّت فردى سه عامل دارد: كار، قرارداد، نياز، مى‏دانيم كه ارث هم يكى از عوامل مالكيت است. حال، ارث را از كدام نوع حساب كنيم؟

برخى ارث را عاملى جداگانه و بعنوان عامل چهارم به حساب آورده‏اند، ليكن حق اين است كه ارث خودش موضوعيّت ندارد، در قانون ارث، فرزند و ساير ورثه به جاى شخص متوفّى مى‏نشينند و همان مالكيت او را تصاحب مى‏كنند و بنابراين مالكيّت شخص متوفّى از هر راهى كه بوده است (كار، قرارداد، نياز) مالكيّت وارث نيز از همان راه، مالك خواهد شد.

اساساً قانون ارث به اين جهت تصويب مى‏شود كه هر فردى احساس كند كه زحمات اقتصادى‏اش از بين نخواهد رفت. تا خودش هست استفاده مى‏كند، و وقتى فوت كرد فرزندانش به جاى او خواهند نشست، اين‏ها جزوى از وجود خود او هستند. و به همين جهت است كه در ترتيب ورثه نيز همين قرب و نزديكى‏شان به متوّفى رعايت شده است. و بنابراين وارث به جاى موّرث مى‏نشيند. و در اسلام مالياتى هم بر ارث بسته نشده است و اگر دقت شود چقدر اين مطلب بنفع توليدات كشور است. از جهت اطمينان هر شخص باينكه محصول كارش براى خودش و يا فرزندان و نزديكانش محفوظ خواهد بود.

در برخى قوانين مدنى روز، شفعه نيز يكى از عوامل مالكيّت شمرده شده است.

شفعه اين است كه وقتى دو نفر به شراكت مالك يك زمين و ملكى هستند، اگر يكى از آن دو شريك سهم خود را فروخت شريك ديگر حق دارد سهم فروخته شده را از خريدار بخرد و خريدار نمى‏تواند از اين كار امتناع ورزد.

با دقّت در اين قانون به خوبى روشن مى‏شود كه شفعه را نبايد به عنوان عاملى جداگانه براى مالكيّت حساب نمود. اين هم يك قرارداد است كه به تبع يك قرارداد ديگر انجام مى‏گردد.

البته ان‏ها كه شفعه را يك عامل جداگانه حساب كرده‏اند، به جاى عامل «قرارداد»، خصوص «بيع» را ذكر كرده‏اند. ليكن اين يك اشكال بزرگ دارد، زيرا آن وقت جاى قراردادهاى ديگرى چون هبه و صلح و اجاره و... خالى مى‏ماند.