عصمت چهارده معصوم

اگر هدف از خلقت انسان تكامل است و آن پيوستن به وجود برتر است و وجود برتر فقط خداوند است، اين هدف حتما بايد در برخى انسان‏ها تحقق يابد وگرنه نقض غرض لازم مى‏آيد و نقض غرض در افعال خداوند مستلزم عجز يا جهل حضرت حق مى‏باشد كه محال است. پس اين هدف در برخى انسان‏ها تحقق يافته است، آن انسان‏ها همان چهارده معصوم هستند. نه تنها از باب قدر متيقن يعنى قدر مسلم آنهايى كه به اين مقام رسيده‏اند بگوييم فقط چهارده معصوم هستند، بلكه تاريخ و روايات مذهبى هم نشان مى‏دهد كه تنها اين چهارده نفر هستند كه تاريخ زندگيشان بدون اشتباه است و در همه لحظات زندگيشان عقل حاكم بوده است و به تعبير قرآن كريم:« و ما أنت بنعمة ربك بمجنون؛ به نعمت خداوند «تو» مجنون نيستى⁽¹⁾ يعنى همه زندگى و رفتارت سرتاسر عاقلانه است.

اين آيه اگر مفيد حصر نباشدو اين را نرساند كه فقط تو هيچ گونه و هيچ گاه جنون ندارى ليكن به هر حال اين تعبير درباره ديگران نيست. طبق روايت «العقل ما عبد الرحمن و اكتسب به الجنان؛ عقل همان است كه وسيله عبادت و كسب بهشت است.» اين پيامبر است كه همه رفتارش بر اساس اين عقل استوار است. انسان‏هاى ديگر فقط مقدارى از رفتارشان چنين است. يكى از روانشناسان غربى هم مى‏گويد: هر انسانى در شبانه روز چند دقيقه‏اى ديوانه مى‏شود عاقل كسى است كه بيش از اين ديوانه نشود.

از طرفى اهل بيت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله همه يك نور هستند چنان كه در روايات هم آمده است «...أرواحكم و أنواركم واحدة...» پس همه اهل بيت عليهم‏السلام اين طور هستند كه عقل محض مى‏باشند. ليكن باقى مردم نوعا در كارها اشتباه دارند. چه بسيار سخنى مى‏گويند و پشيمان مى‏شوند، كارى مى‏كنند و پشيمان مى‏شوند، نوعا نابجا عصبانى مى‏شوند و به تعبير نهج البلاغه: «الحدّة ضرب من الجنون؛ عصبانيت نوعى جنون است.»

انبياى بزرگ هم كه در زمان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نبوده‏اند (و آيه سوره قلم: «ما أنت بنعمة ربِّك بمجنون» به آن‏ها تعريضى ندارد)، نيز به نوعى لغزش داشته‏اند، منتها نه لغزش به معناى گناه، يعنى نافرمانى در قوانين جزايى، بلكه لغزش به معناى خلاف مصلحت. چنان كه موسى عليه‏السلام مى‏گويد:«ربّ ظلمت نفسي»⁽²⁾ و يا قرآن درباره آدم مى‏فرمايد: «و عصى آدم ربه...»⁽³⁾، در روايت صعصعة بن صوحان لغزش انبياء ديگر ذكر شده است. عصيان پيامبران و اولياء خدا در قوانين جاريه نيست بلكه احيانا لغزش در قوانين مربوط به حبّ و عشق، يا هيبت يا حيرت، يا فنا و مانند آن مى‏باشد. فى المثل در قانون حبّ و عشق صرف يك لحظه عدم توجه، لغزش است، چنان كه عاشقى كه همراه معشوق در گلستانى گام مى‏زد از گلى خيلى تعريف كرد معشوق رنجيد و گفت: رخسار من اين جا و تو بر گل نگريى؟!

به هر حال پس اين جمله دعاى رجب خلاف قاعده نيست كه فرمود:«خداوندا! فرقى بين تو و بين آن‏هانيست جز اين كه آن‏ها بندگان تو هستند.» اين مقتضاى «هدف خلقت» و «محاليّت نقض غرض» مى‏باشد... پس آن‏ها به كمال مطلق و فناى در ذات حق كه سرّ بقاست رسيده‏اند و باقى به بقاء خداوند هستند ليكن اين مقام را از عبوديّت براى حق تعالى دارند. ممكن الوجودى هستند كه خداوند آن‏ها را بى‏نهايت قرار داده است.

لذا نمى‏توانيم جمله مرحوم آية اللّه خويى(قده) را كه درباره راوى اين دعا مى‏فرمايد: «اودعايى نقل كرده كه از اذهان متشرعه دور است و قابل قبول نيست و باور صدور از معصوم را ندارد»⁽⁴⁾ با همه احترامى كه براى آن بزرگوار قايليم پذيرا باشيم.

همين طور جمله علامه شوشترى را در كتاب الاخبار الدخيله به همين مضمون، كه به علاوه، براى سست كردن روايت مى‏فرمايد: اين رافقط اقبال سيد بن طاووس از شيخ نقل كرده است و مجلسى هم در بحار از اقبال نقل كرده و توضيحى هم نداده است. غرق شدن در علوم ظاهرى چه بسا بزرگان را نيز دچار غفلت مى‏كند.

خلقت عالم به طفيل چهارده معصوم عليهم‏السلام

بنا به آن چه تاكنون گفتيم هدف از خلقت عالم انسان است ليكن نه هر انسان، بلكه انسانى كه چون چهارده معصوم باشد. انسان‏هاى موحّد ديگر هر چند كه به درجاتى از ارتباط الهى رسيده‏اند ليكن به درجه مطلوب اصلى كه وصل به بى نهايت باشد نرسيده‏اند بنابراين ديگران به طفيل چهارده معصوم ايجاد شده و ارتزاق نموده و مورد لطف واقع مى‏شوند؛ زيرا خود نرسيده‏اند به آن جا كه بايد برسند و در استعدادشان به وديعت گذارده شده است.

اساسا در هر حركتى، هر درجه و قدمى مقدمه درجه بعد و قدم بعد مى‏باشد، حركت قابل تقسيم به بى نهايت است و هر جزوى مقدمه رسيدن به جزء بعد مى‏باشد. انسان‏ها هم در حركت تكاملى خويش درجات بى نهايتى را بايد طى كند و هر درجه‏اى مقدمه درجه بعد مى‏باشد و براى درجه بعد به وجود مى‏آيد و انسانهاى در درجه پايين‏تر نيز به خاطر و به طفيل انسان درجه برتر به وجود مى‏آيد.

وجود جسمانى انسان مطرح نيست، هدف از ايجاد او مطرح است و آن «كمال مخصوص» مى‏باشد. حتى اگر انسانى به كمال نرسيده ولى سقوط هم نكرده است، از انسانى كه سقوط كرده اشرف است و منّت بر او دارد، اين است كه در روايات متعددى آمده است كه: «لولا شيوخ رُكَّع و بهائم رتّع و صبية رضّع لصببت عليكم البلاء و ترضّون به رضّا؛ اگر نبودند پيران قد خميده و حيوانات اهلى چرنده و خردسالان شيرخوار، بلا بر شما فرو مى‏ريختيم و با آن كوبيده مى‏شديد.»⁽⁵⁾