برای اینکه به همه احکام حبس توجه کنیم در یک نیم صفحه مختصری من متن این احکام که بعضی­‌هایش گفته شده است از تحریرالوسیله هم خوب جمع کردند این را عرض کنم، تحریرالوسیله چاپی که حواشی بنده هم در ذیلش هست در صفحه 86 در باره حبس، یجوز للشخص ان یحبس ملکه علی کل ما یصح الوفقه علیه هر کجا که وقف درست است حبس هم درست است بان یصرف منافعه فیما عینه منافع این ملک را در مواردی که خودش معیّن می­کند صرف شود، فلو حبسه علی سبیل من سبل الخیر و مواقع قرب العبادات اگر ملک خودش را حبس کرد بر راه­های خیر و جایگاه پرستش و عبادت مثل کعبه، مساجد، مشاهد مشرفه، این حالا دو جور است، اول اینکه فإن کان مطلقا اطلاق دارد نگفته است علی الاطلاق اما عبارت مطلق است أو صرّح بالدوام تصریح کرده است به دوام کانّ اطلاقش را به زبان آورده است این گونه می­شود روشن­تر از اطلاق تعمیم، عموم، این اولا فلا رجوع بعد قبضه وقتی قبض می­کنند دیگر رجوع جایز نیست یعنی بنابراین لازم می­شود و لایعود علی ملک المالک این ملکی که حبس شده به ملک مالک برنمی­گردد و لا یورث به ارث هم داده نمی­شود، این در صورتی که تصریح به دوام باشد بگوید این ملک را وقف کردم بر کعبه مثلا یا بر فلان مسجد یا بر فلان امام زاده وقف کردم دائماً، حبس کردم دائماً، حبس دائمی یعنی به این برنگردد.

اما دوم و إن کان الی مدة اگر می‌­گوید پنجاه سال حبس کردم یا کمتر یا بیشتر این لارجوع الی انقضائها حق به هم زدن و برگشت ندارد تا این مدتی که معین کرد تمام شود، گفتیم یک ساله، یک روزه، ده ساله یا هرچه و بعده بعد از انقضاء این مدت یرجع الی الماله ملک برمی­گردد به مالک، ما در پاورقی یک اشکال ادبی کانّ داریم، ضمیر یُرجع یعنی به آن ملک برمی­گردد، ملک که از ملک مالک بیرون نمی­رود در حبس، یک قدری عبارت ایشان اینجا اشکال دارد، ما در پاورقی داریم منظور این است که ای ترجع المنافع منافعی که حبس شده بود برای مورد خاص این منافع حالا برمی­گردد به مالک امّا العین که اصلا بیرون نرفت از ملک مالک تا بخواهد برگردد و اما العین فباقیة علی ملک حابس از نظر ادبی عبارت ایشان خوب نیست به هرحال و إن کان الی مدة لا رجوع الی انقضائها و بعده یرجع الی المالک أو وارثه این در صورتی است که بر محالی راه­های خیر و مشخصی نه بر افراد اما و لو حبسه علی شخص اگر ملک خودش را مالک حبس کرد بر یک انسان، بر یک شخص فإن عیّن مدة اگر یک مدتی را معیّن کرد گفته است یک ساله حبس بر زید، اینکه زید از آن استفاده کند أو مدة حیاته معیّن کرد مدة حیات خودش گفت تا حابس زنده هست لزم حبسه علی فی تلک المدة مدتی که معیّن کرده است حالا چه می­گوید ده ساله یا می­گوید مدتی که این زنده هست این حبس در این مدت لازم است و لو مات الحابس قبل انقضائها اگر حابس که حبس کرده است قبل از این مدت مثلا حبس کرده بود ده ساله و این سر پنج سال مرد یبقی علی حاله الی ان تنقضی و إن اطلق و لم یعیّن وقتا همین­جایی که حبس بر شخص شده وقت معیّن نکرد، مدت معیّن نکرد، به طور اطلاق گفت لزم مادام حیاة الحابس مادامی که حابس زنده است لازم است که این را هم از بین ببرد و به هم بزند فإن مات اگر چنان­چه این حابس، مالک در حقیقت اگر مرد این به ارث برمی­گردد جزء ترکه می­شود و هکذا الحال لو حبس علی عنوان عام حالا این راجع به شخص بود، حالا همین طور اگر بر یک عنوان عام است، الفقراء، العلماء و غیر ذلک فإن حددة بوقت اگر یک زمانی معیّن کرد، ده سال، یک سال یا هرچه در همین عنوان عام زمان معیّن کرد این هم لزم الی انقضائه تا تمام مدت تمام شود و إن لم یوقت اگر مدت معیّن نکرد لزم ما دام حیاة الحابس، مادام الحیاة همین مالک، همین حابس این باید باشد، استفاده شود و به هم نخورد.

این مطلب را هم گفتیم تکراراً عرض می­کنیم لو جعل لأحد سکنی داره اگر سکنی خانه­اش را به یک شخصی داد، معنای سکنی را داد یعنی چه؟ بأن سلطه علی اسکانها مع بقائها علی ملکه گفت یعنی ملکش برای خودم شما مسلط بر سکنی هستی از این استفاده کن، به این کار سکنی می­گویند حالا که سواء اطلق و لم یعین مدة کأن یقول اسکنتک داری این خانه من محل سکونت شما باشد یا می­گوید لک سکناها یا اینکه این طوری مطلق نماند، معیّن کرد و معیّن دوامی قدّره بعمر احدهما گفت تا من زنده­ام یا تا خودت زنده هستی، کما اذا قال لک سکنی داری مدة حیاتک یا مدة حیاتی أو قدره بالزمان زمان معیّن کرد، یک سال یا دو سال لکل من الاخیرتین یک عنوان خاصی هم دارد اگر گفته است که مدة حیاتی به آن عمری می­گویند اگر گفته است یک سال، دو سال و محدود معیّن کرده است می­گویند رقبی، این راجع به اصل مسأله که خواستم این را عرض کرده باشم.

عبارتی که دیروز خواندیم این هم در همین­جا آن روایت را دوباره معنا کنیم که شبهه­ای در آن نماند، در وسائل در همان بحث در باب8 روایت این گونه بود:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَافِعٍ الْبَجَلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «سَأَلْتُهُ‏ عَنْ‏ رَجُلٍ‏ جَعَلَ‏ لِرَجُلٍ‏ سُكْنَى دَارٍ لَهُ» یک کسی سکنی خانه­اش را به یک نفر داد «مُدَّةَ حَيَاتِهِ» صحبت در این بود که این مدة حیاته یعنی چه؟ یعنی تا خودم زنده هستم تو بشین یا تا خودت زنده­ای بنشین، راوی می­گوید «يَعْنِي صَاحِبَ الدَّارِ» یعنی صاحب خانه، حابس، مالک، تا او زنده هست تو بنشین اینجا و از این خانه استفاده کن یعنی منظورش یک نفر است پیغمبر یا فلان شخص، یعنی فارسی با عربی فرق دارد، یعنی فارسی ما حرف خودمان را هم که می­خواهیم بزنیم می­گوییم یعنی این، در حالی که یعنی مغایب است نه متکلم وحده یا متکلم مع الغیر، در فارسی به معنای متکلم معنا می­شود، یک مطلبی را ما می­گوییم بعد می­گوییم یعنی منظورم یعنی اعنی، حالا اینجا یعنی به حسب عبارت عربی یعنی منظور امام صادق این بوده که مدة حیاة صاحب الدار یا یعنی فارسی است یعنی راوی می­گوید منظور این است که صاحب دار، حالا هردو را معنا می­کنیم ببینیم چطور معنا می­دهد.

«فَمَاتَ الَّذِي جَعَلَ السُّكْنَى» جاعل، حابس، مالک مرد پس فرض این است که مالک مرده است «وَ بَقِيَ الَّذِي جُعِلَ لَهُ السُّكْنَى» ساکن به منزله مستأجر، ساکن ماند و در آن خانه نشسته است حالا ورثه حابس می­خواهند این را از این خانه بیرون کنند، از امام سؤال می­کند «أَ رَأَيْتَ إِنْ أَرَادَ الْوَرَثَةُ أَنْ يُخْرِجُوهُ مِنَ الدَّارِ أَ لَهُمْ ذَلِكَ» به نظر شما ورثه حق دارند که این را بیرونش کنند؟ «قَالَ» حضرت فرمود «فَقَالَ أَرَى أَنْ يُقَوَّمَ الدَّارُ» این خانه را قیمت کنند، «بِقِيمَةٍ عَادِلَةٍ» بعد «وَ يُنْظَرُ إِلَى ثُلُثِ الْمَيِّتِ[1]» که تا آخر می­گویند مقایسه کند از ثلث بیشتر است یا کمتر است یا مساوی است.

صحبت در این بود که حابس مرده است این شخص در این خانه نشسته است، مرحوم شیخ طوسی می­گوید که این مدة حیاته مالک نیست بلکه این ساکن است که در آن نشسته است، اگر مدت حیات حابس باشد حابس که مرده و خودش هم از روی این فرض گفته است مدتی که من زنده هستم تا من زنده­ام تو بنشین و خودش هم که مرده است و تمام است بنابراین پس آن­جا را می­خواهد بگوید گفته است مادامی که تو زنده­ای بنشین این طور گفته است مدة حیاته به آن برمی­گردد نه مادامی که من زنده هستم، من زنده­ام که الآن خودش مرده است و این هم تمام شد آن وقت دیگر ثلث و قیمت ثلث و این­ها معنا ندارد.

پس این حسابرسی و قیمت ثلث و این موارد معنایش این است که این شخصی که داخل آن نشسته است این هست و آن که گفت مدة حیاته به او می­گوید تا زنده­ای بنشین، حابس به این می­گوید تا زنده­ای بنشین نه تا من زنده هستم بنشین، تو تا زنده هستی از این خانه استفاده کن آن وقت می­گویند که مالک حق دارد چنین کاری کند که بگوید تا زنده­ای از این خانه بنشین؟ این خانه بعد از موت مالک برای ورثه هست، آن وقت بگوید تو حق داری تا زنده هستی اینجا بنشینی، می­گوید باید قیمت کنی که ثلث این چقدر است، قیمت این خانه چقدر است؟ این حق دارد این خانه را استفاده کند یا اینکه مازاد از ثلث است و حابس حق نداشته این حرف را بزند.

بنابراین اینکه مراعات ثلث را می­کنیم در صورتی است که به این شخص بگوید داخل این خانه بنشین مادامی که تو زنده­ای نه مادامی که من زنده هستم، مادامی که تو زنده­ای اینجا بنشین آن وقت جا دارد کسی اشکال کند مادامی که این زنده هست این حابس وقتی مرد دیگر این ملک حابس که نیست تا بگوید تو بنشین و اختیار با او نیست، اختیار با ورثه هست، این چیزی که گفتید قیمت کند.

خلاصه مطلب حدیث معلوم می­شود یعنی به آن کسی که داخل آن نشسته است می­گویند مادامی که زنده هستی تو در این خانه بنشین و استفاده کن نه مادامی که من زنده هستم، این که فرض است که مرده است مادامی که تو زنده هستی بنشین استفاده کن، آن وقت جا دارد بگوییم که حق داری به این بگوید که تا زنده­ای بنشین؟ برای اینکه این وقتی خودش مرد ورثه مالک اینجا هستند پس چطور دوباره حق ورثه را به طور داعی به یک نفر می­دهی دیگری مثلا، این است که مسأله ثلث مطرح می­شود.

گفتیم که کفر به معنای پوشش، به شب می­گویند کافر، قاعدتاً به چراغ باید بگویند کافر الکفر برای اینکه روپوش روی روپوش است، تاریکی شب کافر گفته می­شود، در خیلی از کفارات هم که کفر و مانند این­ها گفته می­شود به خاطر پوشش است، موارد متعددی در کفارات آمده است من بعضی از این موارد را عرض می­کنم.

به زارع کافر می­گویند از خود آیات قرآن هم دارد چون پوشش دارد بذر را که می­کارد فعلا مخفی کرده است تا بعد ظاهر شود، کفاره ظهار را کفاره می­گویند به اعتبار اینکه در روایات هم دارد این ذنب مغفور است با کفاره­ای که انجام وظیفه می­کند آن گناهش از بین می­رود، اگر کسی طیره و فال بد بزند کفاره دارد، کفاره او را هم به این طریق می­گویند که کفاره­اش توکل بر خدا، در روایات دارد در باب 35 کفارات در باب 33 کفارات دارد که کفارة عمل سلطان قضاء حوائج اخوان این پوشش می­دهد به آن کار خلاف چون «وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذينَ ظَلَمُوا[2]» به ظالمین نزدیک نشوید حالا نزدیک می­شوید این خودش کفر است به این معنا، حالا آن وقت کسی که مکه نمی­رود چرا به او کفر گفتند؟ «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ‏ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَ مَنْ‏ كَفَر[3]» کسی که مکه نرود این کافر است، نماز اگر نخواند کافر است اما روزه نگیرد کافر نیست.

ظاهرا جهتش این باشد در عبادات چیزی که معنای مطابقه پرستش دارد دو مورد بیشتر نیست یکی نماز است که مستقیما پرستش حضرت حق است، یکی هم حج است به اعتبار اینکه در آن طواف است، طواف یعنی من فانی در تو، معنای طواف این است، نماز و حج این­ها هردو معنای مطابقی پرستش دارند، چیزهای دیگر معنای التزامی و تضمنی است، حالا به هرحال این هم این گونه دارد.

خندیدن، بزرگان اولیاء خدا در عمرشان اگر یک لحظه می­خندیدند فورا دست به پیشانی می­گذاشتند و می­گفتند اللهم لا تمقتنی خدایا ببخش، حالا یعنی خدا نمی­خواهد آدم بخندد؟! در باب 34 از ابواب کفارات کفاره ضحک این است، من دیده بودم بعضی از حضرات را سابقاها که این­ها این گونه بودند، باز چیزی که دیدم و بعضی­ها عمل می­کردند و روایت هم دارد در باب 37 کفارات می­گوید وقتی دور هم نشستید وقتی بلند می­شوید برای جبران اینکه در میان این نشستن­ها گاهی حرف­های غیرشرعی گفته شود غیبتی چیزی باشد آدم متوجه نباشد برای کفاره و این­ها دارد که آن ذکر را بگوید سبحان ربّک ربّ العزة عما یصفون و سلام علی المرسلین و الحمدلله ربّ العالمین این برای جبران نقایصی است که تو نشستن جلسه ما مثلا اتفاق افتاده، بعضی­ها را دیده بودم که به این عمل می­کردند.

در باب 30 کفارات حضرت سجاد(س) آن برده­اش را کتک زده برای اینکه رفته بوده دنبال یک کاری بعد دیر آمد آن غلام دیر کرده بود، حضرت سجاد یعنی این گونه بوده که برده­ها را کتک می­زده اگر دیر کنند؟ اما روایت این گونه دارد، بعد وقتی او برگشت و حضرت هم کتکش زد بعد گفت که من را دنبال کار می­فرستی کار را انجام می­دهم و وقتی آمدم کتک می­زنی؟ حضرت ناراحت شد کانّ مثل کسی که پشیمان شود و کانّ با عملش می­خواست استغفار کند بعد حضرت گفت تو آزاد و کلا آزادش کرد، این کفاره آن هست به اصطلاح، از این قبیل در ابواب کفارت زیاد داریم.

حالا شروع کنیم در اصل کفارات، به طور کلی کفارات بعضی­ها کفارات مخیّره هستند و بعضی مرتّبه یعنی بعضی از کفارات بین دو سه چیز می­گویند تخییر و اختیار با خودت هرکدام را می­خواهی انجام دهی این کفاره می­شود، بعضی­ها مرتبه است اول این کار را بکن نشد این و اگر نشد این، این مرتبه، اولین چیزی که مرتبه هست کفاره ظهار و کفاره قتل خطئی در صفحه 121 تحریر همین چاپی که پاورقی بنده هم هست را می­خوانیم.