انسان با زمین یک اخوت ازلی دارد، در این زمین متولد شده است و با این زمین کار دارد، زمین را می­سازد، خراب می­کند و خداوند بشر را مأمور کرده است برای آباد کردن زمین، خداوند شما انسان­ها را به ساخت و ساز و عمارت این زمین مأمور کرده است، دائماً این حالت بین انسان و زمین در جریان است، گاهی آباد می­شود، گاهی خراب می­شود، گاهی آبادی و خرابی بالاصل است گاهی بالعارض است، جنگل­هایی که بسیار خوب و منظم سرپا هستند این­ها بالاصل هستند تقریباً، رودخانه آب کنارشان، درخت سالم، کارها بر وفق مراد، گاهی موات بالاصل هستند مثل اینکه بیابان خشکی است که هیچ در آن نیست کویر و گاهی بالعارض است هم احیاء و هم موات، انسان­ها آن را احیاء کردند یا انسان­ها آن را خراب کردند و از بین بردند.

پس چهار صورت می­شود، آبادی بالاصل و بالعرض، موات بالاصل و بالعرض، از آیات کریمه قرآن استفاده می­شود که این تحول دائمی است «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها[1]» حالا این اعلموا را برای چه فرموده است؟ معلوم می­شود بشر زندگی می­کند اما توجه ندارد همین زمینی که زندگی می­کند دائماً در تحوّل است چنان­چه موجودات زنده­ای هم که در این زمین زندگی می­کنند آن­ها هم تحت تأثیر این رابطه گاهی می­مانند و گاهی از بین می­روند، انسان­ها هم گاهی حیوانات و نباتات را از بین می­برند گاهی می­مانند، گروه­هایی که الآن تشکیل شدند برای حمایت از حیوانات و نباتات مسأله همین است.

 چنان­چه تحولات نفسانی هم که انسان­ها پیدا می­کنند در این کره خاکی آن­ها هم بی نهایت هستند این تحولات و هم خیلی زیاد پیش می­آید، خداوند در سوره حدید این تحولات را اشاره کرده است که بشر در تحول اعملوا انّ الله یحی الارض، یحی هم به صیغه مضارع آمده است ظاهراً مفید ابدیت است، اعلموا انّ الله یحی الارض بعد موتها بعد از اینکه زمین مرده است چه اتفاقی می­افتد که زمین مرده می­شود؟ البته آیه کریمه قرآن اختصاص به این زمین ندارد، مفاهیم قرآنی اوسع از مفاهیم لغتی ظاهری است ممکن است زمین قلب، دل انسان، دِل گاهی می­میرد چه می­شود که می­میرد، درحادثه افتادن­ها، در فتنه افتادن­ها و نمی­تواند خودش را نجات دهد و اینکه قلب می­میرد.

در همین سوره حدید دارد که وقتی منافقین به مؤمنین می­گویند «نْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُم‏» یک نگاه هم به ما بکنید که ما از نور شما استفاده کنیم این حرف را در قیامت می­زنند یعنی در محشر قبل از قضیه بهشت و جهنم «قيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً[2]» خودتان برگردید کسب نور کنید بعد می­گویند «أَ لَمْ نَكُنْ مَعَكُم‏» مگر ما با شما نبودیم در دنیا چه شد شما این گونه روشن و نورانی و ما گرفتار، آن­ها جواب می­دهند شما «غَرَّتْكُمُ الْأَمانِيُّ[3]» آروزها شما را فریب داد و در فتنه­ها افتادید «فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ[4]» در این فتنه هم ماندید و خودتان را نجات ندادید، حالا هر فتنه­ای و دنبال آن دیگر قلب مُرد، حالا وقتی که قلب مُرد بازهم باید مأیوس شویم خیر، «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها» خداوند سرزمین دل را بعد از مردن هم باز زنده می­کند بسته به این است که انسان­ها باز دل بدهند و توجه کنند به آن تحولات، حرکت­هایی که در مراتب نفسانیت انسان و حیوان هست مخصوصا در انسان بی نهایت است، حیوانات هم خواه ناخواه تحولاتی شاید دارند چون روح مجرّد دارند، قوه خیال مجرد است و صور خیالیه­ای هم که در قوه خیال است همه مجرد هستند پس حیوانات نفس مجرده دارند اما انسان­ها این تحولات زیادی که دارند ممتاز هستند بعد از انسان­ها جن آن­ها هم تحولات زیادی که قاعدتاً دارند.

ولی به هرحال برای اینکه از آن مردگی نجات پیدا کنند توکل بر خدا «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها[5]» و بعد هم برنامه ریزی « إِنَّ الْمُصَّدِّقينَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً[6]» آن­هایی که در راه خدا صدقه می­دهند، قرض می­دهند قرض به خدا، قرض در مسیر حقیقت خدا این­ها را نگه می­دارند و از مردگی در زندگی می­آورد و باید در راه خدا فعالیت کنند، انسان تشخیص بدهد و به راه بیفتد آن­جایی که برایش کار روشن است، یک وقتی ابهاماتی است نمی­تواند قدم بردارد، اگر برایش مسأله روشن است باید حرکت کنند « إِنَّ الْمُصَّدِّقينَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَريم‏» خدا اجر مضاعف به آن­ها می­دهد.

تحولات بسیار زیاد است و انسان غافل، مرحوم آقای آقا شیخ عبدالنبی نوری نقل است که به بعضی از علماء تهران گفته بود که من 6 سال است که ذکر آب را می­شنوم، آب در مسیر حرکت خودش ذکرش لااله الّا الله است، بعضی­ها از دیگران ذکر در و دیوار را شنیده بودند، بعضی­ها در سحرها سر و صدای همه عالم را به اذکار شنیده بودند، گاهی ذکرهای مناسب با الوهیت، گاهی ذکرهای مناسب با رسالت و گاهی ولایت و خیال هم کرده است که ساعت فلان ساعت است درحالی که ساعت به آن صورت مربوط نبوده، همین­طور تحولات و حرکت­های ذهنی در خواب، مراتب حرکت و لایتناهی مجردات و انسان مجرد، به هرحال از زمین موات مثل دل مرده می­شود چیزهای زنده خوبی درآورد، روایاتی هم که درباره زمین هست می­توان استفاده کرد « َ أَيُّمَا قَوْمٍ أَحْيَوْا شَيْئاً مِنَ الْأَرْضِ وَ عَمِلُوهَا فَهُمْ أَحَقُّ بِهَا وَ هِيَ‏ لَهُمْ‏» هر گروهی که زمینی را احیاء کردند مال آن­ها هست.

ابواب احیاء موات زیاد است، اولین مسأله اینکه تشخیص بدهیم هرکسی احیاء کرد زمین برای خودش است الآن این اجازه را نمی­دهند می­گویند برای دولت، مال حکومت ولی روایات ما این گونه هست که اگر احیاء کرد برای خودش هست، حالا این چرا این گونه هست و چرا گفتند مال خودشان هست و چرا این­ها گفتند خیر این را صحبت می­کنیم.

‏